Isabel Allende

“You’ve travelled half the world to meet me,” she’ll say. “I would have travelled the whole world for just one question,” I’ll say to her.That’s what I was there for anyway: that one question. Because there have been plenty of reversals and losses in her life, making her reinvent herself. Making her start anew. And so, she knew the answer to this question: “Tell me, Mrs. Allende, what makes life interesting?”

‘Έκανες τόσο μεγάλο ταξίδι για να με συναντήσεις” θα πει. “Θα έκανα άλλο τόσο, έστω κι’αν ήταν μόνο για μια ερώτηση” θα της απαντήσω.Για αυτή την μια ερώτηση πήγαινα άλλωστε. Γιατί εκείνη έζησε πολλές ανατροπές και απώλειες που την ανάγκασαν να επανεφεύρει τον εαυτό της. Και να ξεκινήσει ξανά από την αρχή. Ήξερε, λοιπόν, την απάντηση σ’αυτό το ερώτημα: “Πέστε μου κ. Αλιέντε. Τί κάνει τη ζωή ενδιαφέρουσα;”

 

images
Back to top

(Note: Interview in English and in Greek and also with a short video)    It was getting dark when I got to San Francisco. It was around the time when the sky turns purple, making the Golden Gate Bridge look even more fairy-like. I crossed it in a cab, where the Moroccan driver informed me it would take us a half-hour to get to Sausalito. This small town, built on a verdant hill overlooking the sea and the Alcatraz in the distance, is where I’m meeting her. 116, Caledonia St. In two days’ time, I’ll be ringing her bell. She’ll be opening the door with a smile, then a hug. “You’ve travelled half the world to meet me,” she’ll say. “I would have travelled the whole world for just one question,” I’ll say to her. That’s what I was there for anyway: that one question. Because there have been plenty of reversals and losses in her life, making her reinvent herself. Making her start anew. And so, she knew the answer to this question: “Tell me, Mrs. Allende, what makes life interesting?”

You have admitted that the source of your difficulties has always been the same: Questioning reality. Yes, I’ve had this inability. And it started when I was very young. That is a clear and accurate memory.

Your memories are not always accurate then? In our lifetime we keep revisiting our childhood, and often the memories we have are not accurate; they are not even true sometimes.

So would you say that memory and imagination are very close? Very close. Each person in my family, and it was an extended Chilean family, had stories, different stories. So when I left Chile after the military coup, the only thing I took with me was this treasure of stories that I have heart or lived as a child. For me it was really important to remember those stories, but I don’t know if what I remember is true or if I have imagined it.

Does it matter to know? It doesn’t matter in the writing, but it does matter in my life, because who knows if I would be a different person if I remembered things differently.

But you do remember clearly that inability of yours…That is a clear memory, yes. As a very young child, I lived in my grandfather’s house. It was an upper middle class, conservative catholic Chilean family. This was back in the 40’s and the 50’s. And there was an invisible boundary between the front of the house where my grandfather and the family lived and the other part of the house where the servants lived. The front of the house had nice furniture and paintings and the servants’ rooms were equipped with just a bed and a chair. And I saw that, and I always asked why. Why was it that the people who cooked the food in the house ate different from the people who were sitting at the table? Why was it that the people who lived in the house all day had the worst part of the house to live in? That inability to accept what was culturally acceptable has been in me always. I have never accepted male authority. I have always questioned the police, the church, God… At the age of 12 I was a feminist, and the word feminist didn’t even exist in Chile at the time. So I had the anger and all the rebellion but I didn’t have a language to express it.

To question reality, do you consider this as a gift? I do consider it as a gift, because it helps me in the writing. But it doesn’t help me in life. Especially when you are always a foreigner. If you are a foreigner and you don’t accept the rules of the place you go to, you are in trouble.

Is that the reason why you often say you’ve felt that you don’t belong anywhere? I don’t know if you have talked to other writers, but they would all say the same thing. Why do we become writers? Because we are looking for something. We are looking for the connection, we are exploring our own soul, we are creating our own memories, and all of us have been either lonely children or very shy or from very dysfunctional families. If you’ve had a happy childhood, what would you want to write about? I keep telling my son, don’t make your children too happy because they would be the most uninteresting people if everything is given to them. (Her son suddenly appears in the room. She says something to him in Spanish) This is my son. Look how tall he is! I am sure they gave me the wrong child at the hospital (she laughs)

And this is your mother? (I point to a photo on her library) Yes, this is my mother.

You keep writing to each other every day? Yes. I have a closet full of boxes. One box per year with her letters. She writes to me every day. I know my mother better than I know myself. I don’t think that I could know anybody’s life like I know hers.

Would you say that she is the person who has influenced you the most? She has been my teacher. Much of what I am is as a reaction because I didn’t want to have her life. My mother has been depended on a man all her life. First her father, then her first husband, then she went back to her father. She has been dependent on my stepfather till this day. And I’ve always known that this dependency was exactly what I didn’t want for my life. When my father left and she went to live with her father, she was very young, with 3 children. My grandfather would pay for the school and the uniforms etc. But she had no cash, she had no income, she couldn’t even buy us an ice cream herself. So though everything was covered, she didn’t have anything of her own. And I saw that very clearly because at the same house lived my uncles who had freedom. They could go anywhere they wanted. My mother had to behave. I could not accept it. So she has been my teacher in that sense.

Were all these contradictions what led you to search for the mystery of life? As a child I could see how cruel the system was. How unfair. But I could also see the mystery of life because it was present everywhere.

Present in what sense? My grandmother spent her short life (she died very young), experimenting with paranormal phenomana. She tried communicating with telepathy, calling the spirits etc. It was also in our tradition, an urban culture that a magical world exists. All these stories blended with reality when my grandmother died. I was very young but I was looking for her messages everywhere, and I would find messages and signs that my grandmother was communicating with me. That idea of seeing signs and the certainty that there is spirit in another world, came back very strongly when my daughter died. And to this day I feel the presence of my daughter as a certainty.

So it is important for you to have a foot here and a foot in some spirit world? It’s very important. It makes my world bigger and my writing also bigger, because when you accept innumerable things that you can’t prove, you can’t control, you can’t explain as part of your life, that is some kind of freedom.

Why are people afraid of what they can’t explain? I think this is a very European and American thing, this need to control our lives. Everywhere else people know instinctively that they can’t control anything, so there is a sort of acceptance of the mysteries of life.

You had to start all over again many times and to reinvent yourself. How did you find the strength to do it? Sometimes you don’t have a choice. Sometimes you do have a choice. As a child I was taken from one place to the other. I didn’t have a choice. Then after the military coup, I had to leave and I had the choice of where to go. I went to Venezuela where there was democracy and people could find jobs easily. I didn’t find a job as a journalist, but I had work and I could have a life there with my children. So when you don’t have a choice you just plunge into that, whatever it is. When I came to the USA I did had a choice. I came because I fell in love with a guy. I never planned on living in the USA. I was 45 years old and I had nothing to lose. It was a sense of adventure, of reinventing myself, of living everything behind.

Weren’t you afraid of new beginnings? My grandfather saying was “if you are not sure don’t do it”. But how can you live like this? What kind of life is that if you don’t take any risks? Of course you can get hurt. So what?  Without suffering there is no life.

You discovered this the hard way. I don’t mind. Because I feel that whatever happens I will deal with it. I will get over it.

Is that the most important lesson that life has taught you? I think that it was a lesson that I’ve learned slowly, but it was so clear when my daughter got sick. I could not have prevented it, and I could not control the situation. I had to go through the pain. And I survived. If I was able to survive that experience I can survive almost everything. There is no way that you can avoid pain in your life. You can take all the precaucions, you can live the most conscious life, and still it can happen to you. So just live and experience whatever comes. You can’t be protected against anything.

So it’s an illusion that we can protect ourselves from pain or loss? Of course. And in the years that came after, all this knowledge became deeper and stronger When Paula died I went through the experience of the greatest possible loss. So I know what it is. And I know that we have the strength to face almost everything. I’ve always said that if anything happens to my children I would kill myself. I can’t survive that. Well I survived…

Has writing helped you walk through this dark tunnel? Paula died on December 6, 1992, and on January 8th, a month later, I started writing about Paula. And for a year I wrote about the experience, and it was like walking step by step…. My mother gave me back 180 letters that I wrote to her during that year Paula was in a coma. And she said to me “Read them, they are in chronological order, and you will see that Paula’s only way out was death”. So I read those letters, and I saw step by step what has happened and that’s how I wrote the book. Remembering the steps allowed me to understand what my mother said and to accept it. When the book was published I realized that I didn’t write it. Paula wrote it, I was just the messenger. She was doing a job though this book helping people.

How does she helps people through the book? She makes people stop and think and feel about something that would happen to all of us. Death and love.

Have you read the book since? No. I can’t read it. I don’t want to. I have a box at home with Paula’s clothes. I can’t open it. It’s like a Pandora’s Box. I feel that if I open it, all the pain will come rushing back.

Is the pain still here? Of course. But I don’t want to get rid of it. The pain is under the surface. There is a certain sadness that is a good sadness; it makes you a better person.

In what way are you a better person now? It makes me very sensitive to feelings, to other people’s feelings, to my feelings and my characters’ feelings… It makes my writing much deeper. I was in Spain launching the “Infinite plan” when my husband Willie came and told me that Paula was in hospital. And it was in that moment that my previous life ended. I knew that moment that I would become another person.

And did you become another person? Yes, and I know exactly how much I’ve changed externally and internally. During that year, I got rid of everything that I couldn’t carry within myself. I had to let go. Let go of ideas, of Paula’s intelligence, her charm, her laughter, her voice, one thing after the other, until eventually I had to let go of her. And what was left was the memory of her. The love for her. But she was gone. And during that year I had to let go of my youth, of a way of thinking about life, of places, of people. At the end, I only had the essential with me. And that was very liberating in a way.

Liberating in what sense? You come to life with nothing. And you go through life accumulating ideas, and success, and money, and lovers, and whatever it is you accumulate. And then when you get to be my age, you start letting go. Fortunately I had to do this when I was 50, and so I had time to be trained for that. To just let go because you can’t carry anything with you, and as you get older there is no way that you will have the body you had when you were 30, that you will have the friends you had when you were 30. Everything changes. And by the end of your life, you have nothing; you are in a bed with a body, and then you leave your body and that’s it.

Learning how to let go, is that freedom? Real freedom. I am totally aware of all the things I am losing day by day, and I am not concerned or distressed about it at all. You are too young, but you will see that all the things you hold on to, that you think that is your identity, you can let go of them and it’s fine. You must not be afraid to let go of them.

Have you never been afraid of letting go? Of course. That’s how I felt in Chile after the military coup. I was in permanent fear. I feared for my life, for my children, for everything. It took me a long time to decide to leave the country because I didn’t want to lose my house, my job, my friends. I felt that my life was over. I was 33 years and I felt too old. And then life pushes you over the cliff, and you think that you are going to crash, but you don’t crash. Somehow you float.

How have all these important realizations affected your writing? I don’t know. I would say that I haven’t learned anything all this 30 years and more of writing. I am still making huge mistakes, and I am still afraid when I start. But I have learned one thing, and that is that I have to show up in front of the computer every day. Sooner or later the muse will come, and a lot of stuff that is inside me at storage place and I don’t know that it is there will start to come out.

After all that you have experienced, do you still believe that the world is getting better? In my lifetime I have seen much change and is always for the better. People will say that the past was better, that we are living the worst crisis… No, my dear. I was born in the middle of the Second World War, in the middle of holocaust, when they threw the bombs in Hiroshima and Nagasaki. It was before the declaration of human rights, it was a time when no one was talking about the rights of women or children or workers. So the world is much better, let me tell you, and is getting better.

Why do you say that what you have always wanted was to live not a happy life but an interesting one? As I’ve said before, it’s pain and sorrow and losses and effort that make life interesting. What do you want to talk about when you have a happy life? What’s that? What is happiness?

What is happiness? For me happiness is the sense that you can confront everything. That’s happiness. A sort of detached joy. If you are attached to things you can never be joyful, because you are afraid that you will lose them.

So that’s what an interesting life is? And also to be willing to take risks. If you are always going to take the same path, what’s the point?

Why are people afraid of taking risks? People are afraid of change. Because they think that they will not be able to cope. They don’t know their own strength.

Or is it the fear of being vulnerable perhaps? Yes. And I know that I have that problem, and I am working on it in therapy. I have been working for a long time on it. I don’t want to show my vulnerability. So I am learning that being vulnerable doesn’t make you weaker.

Does it make you stronger? Yes. Because this is the way to share your life. 

(the interview took place on October 2013, at Sausalito, San Francisco)

Νύχτωνε όταν έφτασα στο Σαν Φρανσίσκο. Ήταν δηλαδή η ώρα που ο ουρανός παίρνει ένα χρώμα μαβί που έκανε τη γέφυρα Golden Gate να μοιάζει ακόμη πιο παραμυθένια. Την διέσχισα με ένα Μαροκινό ταξιτζή, ο οποίος με πληροφόρησε πως θα μας πάρει ένα μισάωρο μέχρι το Σαουσαλίτο. Σ’αυτή την μικρή πόλη που είναι χτισμένη σε ένα καταπράσινο λόφο και έχει θέα τη θάλασσα και πιο πέρα το Αλκατράζ, θα τη συναντήσω. Στην οδό Caledonia , στο νούμερο 116.  Σε δύο μέρες εκεί θα χτυπήσω το κουδούνι. Και κείνη θα μου ανοίξει χαρίζοντάς μου ένα χαμόγελο και μετά μια αγκαλιά. ‘Έκανες τόσο μεγάλο ταξίδι για να με συναντήσεις” θα πει. “Θα έκανα άλλο τόσο, έστω κι’αν ήταν μόνο για μια ερώτηση” θα της απαντήσω. Για αυτή την μια ερώτηση πήγαινα άλλωστε. Γιατί εκείνη έζησε πολλές ανατροπές και απώλειες που την ανάγκασαν να επανεφεύρει τον εαυτό της. Και να ξεκινήσει ξανά από την αρχή. Ήξερε, λοιπόν, την απάντηση σ’αυτό το ερώτημα: “Πέστε μου κ. Αλιέντε. Τί κάνει τη ζωή ενδιαφέρουσα;”

Είναι αλήθεια ότι από μικρή αμφισβητούσατε την πραγματικότητα; Είναι αλήθεια ότι είχα αυτή την ανικανότητα, η οποία ήταν πάντα η και η πηγή των δυσκολιών μου. Αμφισβητούσα τα πάντα. Κι’αυτό άρχισε από πολύ μικρή ηλικία. Είναι μια ανάμνηση που σίγουρα δεν την έχω παραποιήσει στο μυαλό μου.

Συνήθως δεν είστε σίγουρη για τις αναμνήσεις σας; Εκείνο που συμβαίνει, ξέρετε, είναι ότι, όσο περνάνε τα χρόνια, μερικά πράγματα δεν είσαι σίγουρος αν τάχεις ζήσει έτσι όπως τα θυμάσαι ή αν τάχεις αλλοιώσει με την φαντασία σου.

Η μνήμη μπερδεύεται με την φαντασία; Η φαντασία και η μνήμη συνήθως συνορεύουν. Η οικογένεια μου ήταν μια πολύ μεγάλη οικογένεια και κάθε της μέλος είχε διαφορετικές ιστορίες να διηγηθεί. Όταν έγινε το πραξικόπημα στην Χιλή και αναγκάστηκα να φύγω από τη χώρα, το μοναδικό πράγμα που πήρα μαζί μου ήταν αυτός ο θησαυρός με τις ιστορίες που άκουγα μεγαλώνοντας. Πολλές φορές, λοιπόν, διερωτώμαι αν κάποιες από κείνες τις ιστορίες τις έχω επινοήσει. Δεν ξέρω.

Έχει σημασία να ξέρετε; Σ’οτι αφορά στο γράψιμο δεν έχει σημασία. Σε ότι αφορά όμως στην ζωή, ίσως να ήμουν διαφορετικός άνθρωπος αν θυμόμουνα διαφορετικά ό,τι έχω ζήσει.

Το ότι από μικρή αμφισβητούσατε την πραγματικότητα, αυτό το θυμάστε καθαρά. Πολύ καθαρά. Όταν ήμουνα μικρή ζούσαμε στο σπίτι του παππού μου. Η οικογένεια μου ήταν μια συντηρητική καθολική, κάπως έυπορη Χιλιανή, οικογένεια. Σας μιλώ για την εποχή των 40ς και των 50ς. Σ’αυτό το σπίτι υπήρχε ένα αόρατο σύνορο που χώριζε το μέρος όπου ζούσε ο παππούς μου, οι θειοί μου και η μητέρα μου, με κείνο όπου έμεναν οι υπηρέτες. Το μπροστινό μέρος του σπιτιού ήτανε όμορφο, με ωραίους πίνακες και ωραία έπιπλα και το πίσω μέρος, δεν είχε τίποτα παρά ένα κρεβάτι και μια καρέκλα. Για μένα αυτό δεν ήταν κατανοητό. Είχα την απορία γιατί οι ανθρώποι που μαγειρεύουν το φαγητό να τρώνε διαφορετικές ώρες από εμάς; Γιατί οι ανθρώποι που ζούσανε όλη μέρα στο σπίτι είχαν το χειρότερο μέρος του σπιτιού για να μένουν; Αργότερα αμφισβητούσα και την αντρική εξουσία. Την αστυνομία, την εκκλησία, το θεό, τα πάντα. Και στα 12 μου ένιωθα ήδη φεμινίστρια χωρίς καν να υπάρχει αυτή η λέξη στην Χιλή. Είχα, λοιπόν, μέσα μου ένα θυμό και μια επαναστατικότητα που δεν ήξερα πώς να εκφράσω.

Το να αμφισβητεί κανείς την πραγματικότητα είναι τελικά ένα χάρισμα; Είναι ένα χάρισμα το οποίο με έχει βοηθήσει στο γράψιμο, αλλά δεν με έχει βοηθήσει στην ζωή. Ίσως γιατί ήμουν πάντα μια ξένη. Πρώτα σαν κόρη διπλωμάτη που έπρεπε συνέχεια να αλλάζω χώρες, μετά σαν πολιτικός πρόσφυγας και μετά σαν μετανάστρια στην Αμερική. Το να είσαι ξένος και να αμφισβητάς τους κανόνες της χώρας στην οποία ζεις προκαλεί πάντα προβλήματα.

Γι’αυτό λέτε συχνά ότι από μικρή νιώθατε πως δεν ανήκετε πουθενά; Δεν ξέρω αν έχετε μιλήσει με πολλούς συγγραφείς αλλά όλοι αυτό λέμε (γελάει). Γιατί γράφουμε; Κάτι ψάχνουμε. Θέλουμε να εξερευνήσουμε την ψυχή μας, τις αναμνήσεις μας, να βρούμε την σύνδεση. Και όλοι μας υπήρξαμε είτε μοναξιασμένα παιδιά, είτε μεγαλώσαμε σε δυσλειτουργικές οικογένειες. Αν έχεις μια ευτυχισμένη παιδική ηλικία τότε γιατί να θέλεις να γράψεις; Γι’αυτό πολλές φορές λέω στον γιό μου, μην προσπαθείς να κάνεις τα παιδιά σου πολύ ευτυχισμένα, προσφέροντας τους τα πάντα, γιατί δεν θα γίνουν ενδιαφέρουσες προσωπικότητες...(ο γιός της συμπτωματικά εκείνη την ώρα καταφθάνει στο γραφείο της.) Αυτός είναι ο γιός μου. Κοίτα πόσο ψηλός είναι; Είμαι σίγουρη ότι μου δώσαν το λάθος παιδί στο νοσοκομείο. Δεν εξηγιέται αλλιώς (γέλαει)

Κι’αυτή είναι η μητέρα σας ;(της δείχνω μια φωτογραφία στην βιβλιοθήκη). Ναί είναι η μητέρα μου.

Εξακολουθείτε να αλληλογραφείτε κάθε μέρα; Κάθε μέρα. Έχω μια ολόκληρη ντουλάπα γεμάτη κουτιά με τα γράμματα της. Νομίζω ότι ξέρω την μητέρα μου καλύτερα και από ό,τι ξέρω τον ίδιο μου τον εαυτό.

Θα λέγατε ότι είναι το πρόσωπο που σας έχει επηρεάσε περισσότερο; Υπήρξε ο δάσκαλος μου με την έννοια ότι αγωνίστηκα να μην έχω την δική της ζωή. Η μητέρα μου ήταν πάντα εξαρτημένη από ένα άντρα. Πρώτα ήταν ο πατέρας της, μετά ο πρώτος της άντρας, μετά το χωρισμό της ξανά ο πατέρας της και μετά ο δεύτερος της άντρας από τον οποίο εξαρτάται μέχρι σήμερα. Δεν ήθελα να μου συμβεί το ίδιο. Όταν ζούσαμε με τον παππού μου, εκείνος πλήρωνε μεν όλα μας τα έξοδα αλλά η μητέρα μου δεν είχε δικά της χρήματα ούτε για να μας γοράσει ένα παγωτό. Με τους θείους μου δεν ίσχυε το ίδιο καθεστώς. Εκείνοι είχαν την ελευθερία να κάνουν ό,τι θέλουν. Αυτό δεν μπορούσα να το δεχτώ. Μ’αυτή την έννοια υπήρξε δάσκαλος μου. Μέσα από την δική της ζωή συνειδητοποίησα το πώς δεν θέλω να είναι η δική μου.

Είναι όλες αυτές οι αντιφάσεις που σας έκαναν να αναζητάτε το μυστήριο της ζωής; Από μικρή μπορούσα να αντιληφθώ πόσο σκληρό και άδικο ήταν το σύστημα. Μπορούσα όμως ταυτόχρονα να αντιληφθώ και το μυστήριο της ζωής γιατί ήταν παρόν μέσα στο ίδιο μου το σπίτι.

Πώς ήταν παρόν; Η γιαγιά μου ξόδεψε όλη την σύντομη ζωή της εξερευνώντας το ανεξήγητο. Προσπαθούσε να επικοινωνήσει μέσω τηλεπάθειας, καλούσε πνεύματα κτλ. Επίσης το μυστήριο και το ανεξήγητο ήταν μέρος της παράδοσης του τόπου. Μ’αυτές τις ιστορίες μεγάλωσα. Όταν πέθανε η γιαγιά μου οι ιστορίες αυτές έγιναν μέρος της πραγματικότητας μου. Έψαχνα παντού για μηνύματα της και κρυμένα σημάδια. Και με ένα περίεργο τρόπο τα ένιωθα. Αυτό το αίσθημα έγινε πιο έντονο όταν πέθανε η κόρη μου. Μέχρι σήμερα αισθάνομαι γύρω μου την παρουσία της κόρης μου και δεν είναι απλά μια αίσθηση. Είναι μια βεβαιότητα.

Γι’αυτό λέτε πως το ένα πόδι σας πατά στην πραγματικότητα και το άλλο εκεί όπου κατοικούν τα μυστήρια; Για μένα είναι πολύ ουσιαστικό να βρίσκομαι και στους δύο κόσμους. Γιατί έτσι διευρύνεται η πραγματικότητα μου αλλά και το γράψιμο μου. Όταν αποδεχτείς ένα σωρό πράγματα που δεν μπορείς να εξηγήσεις ώς μέρος της ζωής, τότε αυτό είναι ένα είδος ελευθερίας.

Γιατί τότε φοβούνται οι άνθρωποι να δείξουν εμπιστοσύνη στο ανεξήγητο; Γιατί τους φοβίζει η ιδέα ότι δεν μπορούν να ελέξουν την ζωή τους. Κι’αυτό είναι κυρίως Ευρωπαικό και Αμερικάνικο σύνδρομο. Ο υπόλοιπος κόσμος ξέρει ότι δεν  μπορείς να ελέγξεις τίποτα στην ζωή και ότι υπάρχει πάντα κάτι που θα μας υπερβαίνει.

Εσείς αναγκαστήκατε πολλές φορές να επανεφεύρετε τον εαυτό σας. Πού βρίσκεται αυτή η δύναμη; Ήταν φορές που δεν είχα άλλη επιλογή. Όταν έγινε το πραξικόπημα στην Χιλή έπρεπε να φύγω από την χώρα μου, δεν ήταν επιλογή μου, αλλά τουλάχιστον είχα την επιλογή να πάω σε μια χώρα όπως την Βενεζουέλα, όπου υπήρχε δημοκρατία. Εκεί δεν κατάφερα μεν να συνεχίσω να εργάζομαι σαν δημοσιογράφος αλλά μπόρεσα να βρω μια δουλειά για να μεγαλώσω τα παιδιά μου. Όταν δεν έχεις καμία άλλη επιλογή παρά να βουτήξεις στα βαθειά τότε βρίσκεις και την δύναμη να κολυμπήσεις. Στην Αμερική ήρθα με δική μου επιλογή. Ερωτεύτηκα ένα άντρα, ήμουν 45 χρονών και αισθανόμουν πως δεν είχα τίποτα να χάσω. Για μένα τότε ήταν μια ωραία καινούργια περιπέτεια.

Δεν σας φόβιζαν οι καινούργιες αρχές; Ο παππούς μου πάντα έλεγε «αν δεν είστε σίγουροι μην το κάνετε». Εγώ ωστόσο δεν πιστεύω ότι μπορείς να ζήσεις έτσι. Τί ζωή είναι αυτή όταν δεν παίρνεις ρίσκα; Τί κι’αν πληγωθείς; Δεν υπάρχει ζωή που να μην εμπεριέχει πόνο.

Και το διαπιστώσατε με τον πιο σκληρό τρόπο. Δεν με πειράζει. Γιατί τώρα πια νιώθω πως μπορώ να αντιμετωπίσω τα πάντα.

Αυτό είναι το πιο σημαντικό μάθημα που σας έμαθε η ζωή; Το μάθαινα σταδιακά αλλά το βίωσα ξεκάθαρα όταν αρρώστησε η κόρη μου. Ήταν ένα γεγονός που όχι μόνο δεν μπορούσα να προβλέψω, αλλά ούτε και να ελέγξω. Το μόνο που μπορούσα να κάνω ήταν να ζήσω τον πόνο. Έτσι έμαθα πως δεν υπάρχει κανένας τρόπος να αποφύγεις τον πόνο. Μπορεί να πάρεις όλες τις προφυλάξεις, μπορεί να ζεις μια προστατευμένη ζωή και πάλι ο πόνος θα σου χτυπήσει την πόρτα. Άρα το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να βιώνεις εκείνο που έρχεται στο δρόμο σου.

Η προστασία είναι μια μεγάλη πλάνη τελικά; Μα βέβαια. Και στα χρόνια που ακολούθησαν αυτή η επίγνωση έγινε ακόμη πιο βαθειά και πιο στέρεη μέσα μου. Όταν πέθανε η Πάουλα βίωσα την μεγαλύτερη απώλεια που μπορεί να βιώσει κανείς. Έτσι τώρα ξέρω τί σημαίνει. Και ξέρω ότι ο άνθρωπος έχει μέσα του την δύναμη να αντιμετωπίσει τα πάντα. Κάποτε έλεγα πως αν ποτέ πάθουν κάτι τα παιδιά μου δεν θα καταφέρω να επιβιώσω. Επιβιώσα όμως.

Το γράψιμο σας έδωσε δύναμη να αντέξετε αυτή την απώλεια; Η Πάουλα πέθανε στις 6 Δεκεμβρίου του 1992. Ένα μήνα μετά, στις 8 Ιανουαρίου κάθισα στο κομπιούτερ μου και άρχισα να γράφω. Για ένα ολόκληρο χρόνο έγραφα για αυτή την εμπειρία και την ζούσα ξανά στάδιο με στάδιο. Η μητέρα μου, μου είχε δώσει τα 180 γράμματα που της είχα στείλει όσο η Πάουλα ήταν σε κώμα. «Διάβασε τα» μου είχε πεί, «είναι σε χρονολογική σειρά, και τότε θα αντιληφθείς πως ο θάνατος ήταν η μόνη λύση για τη Πάουλα». Όταν διάβασα εκείνα τα γράμματα συνειδητοποίησα τί είχε συμβεί. Και θυμούμενη κάθε στάδιο μπόρεσα να κατανοήσω αυτό που είπε η μητέρα μου και να το αποδεχτώ. Όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο συνειδητοποίησα ότι βασικά δεν το είχα γράψει εγώ αλλά η Πάουλα. Η οποία είναι παρούσα μέσα από το βιβλίο και συνεχίζει να κάνει αυτό που πάντα έκανε. Να βοηθά τους ανθρώπους.

Πώς τους βοηθά μέσα από το βιβλίο; Τους υποβάλει σε μια διαδικασία να νιώσουν και να σκεφτούν αυτό που θα συμβεί σε όλους μας: Την αγάπη και το θάνατο.

Εσείς διαβάσατε ξανά εκείνο το βιβλίο; Όχι. Δεν μπορώ να το διαβάσω. Ούτε και θέλω. Έχω ένα κουτί στο σπίτι γεμάτο με τα ρούχα της Πάουλας. Δεν μπορώ να το ανοίξω, αισθάνομαι λες και είναι το κουτί της Πανδώρας και μόλις το ανοίξω θα ξεχυθεί όλος ο πόνος που νιώθω.

Κουβαλάτε ακόμα τον πόνο; Μα και βέβαια. Και ούτε θέλω να απαλλαγώ από αυτόν. Ο πόνος είναι κάτω από το δέρμα μου. Υπάρχει ξέρετε ένα είδος λύπης που σε κάνει καλύτερο άνθρωπο.

Σας έχει κάνει καλύτερη; Με έχει κάνει πιο ευαίσθητη απέναντι στα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων, απέναντι στα δικά μου συναισθήματα, ακόμα και στο πώς νιώθουν οι χαρακτήρες των βιβλίων μου, έκανε το γράψιμο μου πιο διεισδυτικό... Ήμουν θυμάμαι στη Ισπανία για την παρουσιάση του βιβλίου μου «Infinite plan” όταν ήρθε ο Ουίλι ο σύζυγος μου να με βρει για να μου πει ότι η Πάουλα μπήκε στο νοσοκομείο. Εκείνη την στιγμή ήξερα ότι η προηγούμενη μου ζωή είχε τελείωσει και ότι θα ήμουν πια ένας άλλος άνθρωπος.

Είστε ένας άλλος άνθρωπος; Ξέρω πολύ καλά πού και πόσο άλλαξα. Εκείνο το χρόνο πέρασα την διαδικασία αποδέσμευσης από ένα σωρό πράγματα. Από τις ιδέες της Πάουλα, από την εξυπνάδα της, το γέλιο της, την φωνή της... μέχρι να καταφέρω να αποδεσμευτώ από την ίδια. Και εκείνο που έμεινε ήταν η ανάμνηση της. Η αγάπη για κείνη. Παράλληλα έπρεπε να ελευθερωθώ από την έννοια του χρόνου, να αλλάξω τον τρόπο που σκεφτόμουν την ζωή, να συνειδητοποιήσω ποιοί ήταν δίπλα μου και ποιοι όχι. Και πίστεψε με αυτή η διαδικασία ήταν πολύ απελευθερωτική.

Απελευθερωτική με ποιά έννοια; Ερχόμαστε στην ζωή χωρίς να έχουμε απολύτως τίποτα. Και μετά όσο μεγαλώνουμε το μυαλό μας γεμίζει από ιδεές που νομίζουμε πως είναι η ταυτότητα μας. Για το χρήμα, την επιτυχία, τον έρωτα, για τα πάντα. Και όταν πια φτάσουμε στην δική μου ηλικία αρχίζουμε να ελευθερώνουμε το μυαλό μας από όλες αυτές τις ιδεες. Γιατί συνειδητοποιούμε πως δεν υπάρχει περίπτωση να είσαι ο ίδιος όπως στα 30, ούτε και να έχεις τους ίδιους φίλους που είχες στα 50. Όλα αλλάζουν. Και στο τέλος της ζωής σου είσαι σε ένα κρεβάτι εσύ και το κορμί σου, μέχρι να φύγεις και από αυτό.

Ουσιαστική ελευθερία είναι να αποδεχτούμε πως όλα κάποια στιγμή τελειώνουν; Ναι αυτή είναι η πραγματική ελευθερία. Και γω μέσα από την εμπειρία της Πάουλα αναγκάστηκα να το συνειδητοποίησω από τα πενήντα μου. Είχα χρόνο να εκπαιδεύσω τον εαυτό μου. Εσύ είσαι νεαρή ακόμα αλλά πίστεψε με κάποια στιγμή θα καταλάβεις ότι μερικά από τα πράγματα που σήμερα μπορεί να θεωρείς τόσο σημαντικά, τελικά δεν είναι, και ο φόβος πως δεν μπορείς να ζήσεις χωρίς αυτά είναι μάταιος.

Εσείς δεν αισθανθήκατε ποτέ αυτό το φόβο; Όταν έπρεπε να φύγω από την Χιλή ήμουν σε ένα μόνιμο φόβο. Φοβόμουν για τα παιδιά μου, για την ζωή μου, για τα πάντα. Και μου πήρε πολύ χρόνο να πάρω την απόφαση να φύγω γιατί δεν ήθελα να χάσω το σπίτι μου, δεν ήθελα να χάσω την δουλειά μου, τους φίλους μου. Ένιωθα πως η ζωή μου τέλειωνε. Ήμουν μόνο 33 χρονών και αισθανόμουν πως είχα ήδη γεράσει, αισθανόμουν όλα αυτά που ενδεχομένως αισθάνεται ο κόσμος σήμερα. Η ζωή όμως σε σπρώχνει στο γκρεμό και εκεί που νομίζεις ότι θα τσακιστείς διαπιστώνεις πως με κάποιο μαγικό τρόπο συνεχίζεις να περπατάς.

Όλες αυτές οι συνειδητοποιήσεις επηρεάσαν και το γράψιμο σας; Θα έλεγα ότι όλα αυτά τα 30 χρόνια που γράφω δεν κατάφερα να μάθω τίποτα για το γράψιμο. Εννοώ πως εξακολουθώ να κάνω φρικτά λάθη και εξακολουθώ να φοβάμαι κάθε φορά που αρχίζω ένα βιβλίο. Έχω μάθει ωστόσο κάτι πολύ σημαντικό. Πώς πρέπει κάθε μέρα να εμφανίζομαι μπροστά απο τον υπολογιστή μου. Γιατί αργά ή γρήγορα η μούσα θα έρθει. Και όλα αυτά που έχω φυλαγμένα μέσα μου, χωρίς καν να το γνωρίζω, θα αρχίσουν να βγαίνουν στη επιφάνεια.

Έχετε ζήσει τόσα ιστορικά γεγονότα. Τελικά πιστεύετε ότι ο κόσμος γίνεται καλύτερος; Πολλοί λένε πως το παρελθόν ήταν καλύτερο και ότι σήμερα ζούμε την χειρότερη κρίση. Σας διαβεβαιώ πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Εγώ γεννήθηκα στα μέσα του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, την εποχή του Ολοκαυτώματος, την εποχή όπου πέφταν οι ατομικές βόμβες στην Χιροσίμα και στο Νακασάκι. Την εποχή όπου κανένας δεν μιλούσε για τα δικαιώματα των εργαζομένων, των γυναικών, των παιδιών. Γι’αυτό μην μου λέτε πως τώρα είναι η πιο δύσκολη εποχή. Όχι αγαπητοί μου. Η ζωή ήταν πάντα έτσι. Και ο κόσμος αλλάζει προς το καλύτερο.

Γιατί εκείνο που θέλατε ήταν να ζήσετε όχι μια ευτυχισμένη αλλά μια ενδιαφέρουσα ζωή; Είναι ο πόνος και η λύπη και η απώλεια και η προσπάθεια και ο αγώνας που κάνουν μια ζωή ενδιαφέρουσα. Για ποιό πράγμα να μιλήσεις αν δεν έχεις ζήσει πόνο και δυσκολίες; Και τί σημαίνει ευτυχία;

Τί σημαίνει ευτυχία; Για μένα ευτυχία είναι η συνειδητοποίηση ότι μπορείς να αντιμετωπίσεις τα πάντα στην ζωή. Αυτό είναι ευτυχία. Ένα είδος αποδεσμευμένης χαράς. Διότι άν εξαρτάς την ευτυχία σου από πράγματα και πρόσωπα ποτέ δεν θα μπορέσεις να αισθανθείς ευτυχής γιατί θα είσαι μονίμως με τον φόβο της απώλειας τους.

Αυτή είναι λοιπόν μια ενδιαφέρουσα ζωή; Και επίσης να παίρνεις ρίσκα. Αν είναι να ακολουθείς συνέχεια το ίδιο μονοπάτι τότε ποιό είναι το νόημα;

Γιατί οι άνθρωποι φοβούνται να πάρουν ρίσκα; Διότι φοβούνται τις αλλαγές. Και φοβούνται την αλλαγή διότι δεν ξέρουν την δύναμη που έχουν μέσα τους.

Ή μήπως φοβούνται να είναι ευάλωτοι; Ίσως. Αυτό το πρόβλημα το έχω και γω και είναι κάτι πάνω στο οποίο δουλεύω χρόνια τώρα στην ψυχοθεραπεία. Δεν θέλω να δείχνω ευάλωτη. Σιγά σιγά όμως μαθαίνω πως δεν είναι αδυναμία να παραδεχτείς πόσο ευάλωτος νιώθεις.

Είναι δύναμη; Είναι δύναμη γιατί μόνο έτσι μπορείς να μοιραστείς την ζωή σου.

(Η συνέντευξη έγινε τον Οκτώμβριο του 2013, στο Σαουσαλίτο, στο Σάν Φρανσίσκο)

Back to top