Δύσκολος να τον ψυχολογήσεις. Προσπάθησα πολλές φορές την βδομάδα που περάσαμε στην Επίδαυρο, να διακρίνω τι κρύβεται πίσω από το γαλάζιο επιβλητικό του βλέμμα. Τον παρατηρούσα περιμένοντας πότε θα εξωτερικεύσει μια αγωνία, ένα άγχος ή έστω μια χαρά σε υπερθετικό βαθμό. Ακόμα και κείνη την μέρα της πρεμιέρας, όπου έβρεχε καταρρακτωδώς με αποτέλεσμα το θέατρο να μετατραπεί σε λίμνη, εκείνος με ψυχραιμία έπαιρνε τους κουβάδες και άδειαζε το νερό χωρίς να τρελαίνεται από την πιθανότητα ακύρωσης της παράστασης. Καμία έκρηξη. Τίποτα. Μόνο μια απίστευτη ενέργεια που τον κρατούσε αεικίνητο. Έλεγα δεν μπορεί…κάποια στιγμή θα σπάσει. Μα με διέψευσε. Κατάφερνε κάθε στιγμή να διατηρεί τον έλεγχο. Τελειομανής. Αυτό μπορούσα εύκολα να το διακρίνω. Και αυστηρός. Πρώτα από όλα με τον εαυτό του. Μιλούσε λίγο. Όσο δηλαδή για να μην σπαταληθεί σε περιττές φλυαρίες.
Τα πρωινά συνήθως πίναμε το καφέ μας μαζί. Εκείνος, η Μαρίνα και γω. Και τα βράδια συνήθως μεγάλωνε η παρέα, με τους ηθοποιούς και τον Σταμάτη Κραουνάκη. Τότε, στο τέλος της κάθε μέρας, ήταν που τον έβλεπα να χαλαρώνει και να αστειεύεται, να θυμάται περιστατικά από τον καιρό του θεάτρου τέχνης και να ανταλλάζει με τον Σταμάτη ιστορίες σαν ανέκδοτα.
Χρειάστηκε ωστόσο μια βδομάδα για να υποψιαστώ λιγάκι τους κωδικούς του και να διαπιστώσω ποιες στιγμές γινόταν, έστω και καμουφλαρισμένα, τρυφερός. Ένα απόγευμα θυμάμαι, τον βρήκα να κάθεται μόνος, εκεί στο κήπο του ξενοδοχείου και να απολαμβάνει τον καφέ του. Εκείνο το απόγευμα του έκανα παρέα και δεν ξέρω τι ακριβώς συνηγόρησε μα μοιραστήκαμε ανησυχίες και απορίες που δεν είχαν να κάνουν απόλυτα με το θέατρο, αλλά με το πώς ένας δημιουργικός άνθρωπος εγκλωβίζεται μέσα στα άλλοθι του και αρκείται έτσι σε βλέμματα περιορισμένου βελινεκούς. Εκείνο το απόγευμα συνειδητοποίησα πως αυτός ο καλλιτέχνης ξέρει τι πάει να πεί παίδεμα και πως αν σήμερα φοράει καλοσιδερωμένα τα πουκάμισα του είναι γιατί έμαθε και πώς να τσαλακώνεται στα χρόνια. Όλα αυτά τα ένιωσα από ένστικτο. Δεν έμαθα ποτέ αν η διαίσθηση μου ήταν σωστή. Μα δεν με ένοιαζε και να μάθω. Γιατί εκείνο το απόγευμα, έστω και για μια στιγμή, η οποία εμένα μου ήταν αρκετή, μέσα στο γαλάζιο του βλέμμα, διέκρινα μια θάλασσα. Που παει να πει πως μέσα του- έστω κι’αν τις εντάσεις τους τις κρατάει για τον εαυτό του- υπάρχει ένα ταξίδι, ένα κύμα, μια φουρτούνα, μια ηρεμία, ένας βυθός και ένας ορίζοντας, που αναπόφευκτα σου υπαγορεύουν να λογαριάζεσαι με το άπειρο. Κι’ αυτό, όπως και να το δει κανείς, χρεώνεται σαν δύναμη.
Συναντηθήκαμε ένα πρωινό στο γραφείο του. Λίγο πριν πάει διακοπές. «Σου χρειάζονται», του είπα σχεδόν χαριτωλογώντας. Με έκπληξη τον άκουσα να συμφωνεί και να ομολογεί μάλιστα πως αν και σπάνια του συμβαίνει ή έστω το παραδέχεται, αυτή είναι όντως μια περιόδος που αισθάνεται το μυαλό του κουρασμένο. «Και αν θες πραγματικά να μάθεις το γιατί» είπε προλαβαίνοντας την ερώτηση μου, «ίσως θάπρεπε ναρθείς μια μέρα εδώ, στα γραφεία του ΘΟΚ, να κάτσεις σιωπηλά σε κείνη την καρέκλα και να παρακολουθήσεις τι γίνεται».
Δεν του είπα πως δεν είναι αυτό ακριβώς που θα με ενδιέφερε να κάνω. Πως εκεί βρισκόμουν πιο πολύ γιατί ήθελα να μάθω για την δική του θάλασσα. Και το δικό του ταξίδι…Το καταλαβαίνει, ωστόσο, πριν ακόμα κάνω την πρώτη ερώτηση. «Ήμουν παράξενο παιδί» τον ακούω να λέει και αισθάνομαι πως έχουμε συννενοηθεί. Πώς δηλαδή, το μυρίστηκε, ότι μου χρειαζόταν μια αφήγηση…
- Τι εννοείς παράξενο παιδί;
Είχα πολύ έντονο το αίσθημα της αμφισβήτησης. Πώς να στο πω; Ήμουνα λιγάκι σκατόπαιδο (χαριτολογεί)
- Με τα σημερινά δεδομένα θα μπορούσε να ήσουν και χούλιγκαν;
Όχι, όχι μ’αυτή την έννοια. Απλά αμφισβητούσα τα πάντα. Ο πατέρας μου ήταν, να φανταστείς, παιδονόμος και έτσι για να του πάω κόντρα συνήθιζα να περπατώ ξυπόλητος στην οδό Δημοκρατίας. Τα καλοκαίρια, θυμάμαι, έπιανα το ποδήλατο μου και πήγαινα στην Καντάρα και έμενα εκεί μόνος μου στο βουνό. Θες να το πεις τρέλα; Ιδιορυθμία; Δεν ξέρω αλλά αισθάνομαι ότι ήμουνα περίεργο παιδί.
- Και η αμφισβήτηση σου σε τι αφορούσε;
Ό, τι μπορείς να φανταστείς. Από τους θεσμούς μέχρι το πώς μεταμορφώνεται μια πόλη σε τσιμεντένια, μέχρι το τι θεωρείται σωστό και λάθος…Μου άρεσε μια πιο ελεύθερη και ανέμελη ζωή. Ξεκινούσα, θυμάμαι, με τα πόδια από το Βαρώσι στην Λευκωσία, έκανα ώτο-στοπ απλά και μόνο γιατί ήθελα να δω μια κινηματογραφική ταινία που παιζόταν στην πρωτεύουσα και δεν θαρχόταν στην πόλη μου. Άλλες φορές ξεκινούσα και πάλι με τα πόδια για να πάω στην Άχνα, μόνο και μόνο για να την αράξουμε με το φίλο μου το Πάμπο Μίχλη στην ταράτσα του σπιτιού του και να χαζεύουνε τον ουρανό.
- Και το θέατρο πώς προέκυψε;
Έχω την εντύπωση ότι προέκυψε σαν διέξοδος μέσα από τα αδιέξοδα, τα οποία μου δημιουργούσαν αυτό το έντονο συναίσθημα της αμφισβήτησης.
- Είχες ωστόσο κάποια σχέση με το θέατρο εκείνα τα χρόνια;
Το μόνο που θυμάμαι ήταν να κάνω αυτοσχέδιο καραγκιόζη με τα σεντόνια της μάνας μου και να βάζω εισητήριο στα παιδιά της γειτονιάς τρία σπίρτα, γιατί τότε ήτανε δυσεύρετα τα σπίρτα. Και στο γυμνάσιο έκανα κάποιες σχολικές παραστάσεις. Υποθέτω ότι είχα το σκουλίκι μέσα μου. Έτσι έδωσα εξετάσεις για το Εθνικό, πέρασα αλλά έκατσα εκεί για πολύ λίγο.
- Γιατί;
Δεν μου ταίριαζε το κλίμα, τρόπος θεώρησης τους για το τι είναι θέατρο, ο τρόπος διδασκαλίας τους. Παρότι ήμουν στραβάδι σε ότι αφορούσε το θέατρο- όπως στραβάδια είμασταν όλοι όταν πρωτοαρχίζαμε- εντούτοις, από ένστικτο ένιωσα πως αν αυτό είναι το θέατρο που θέλω να μάθω καλύτερα να μην το κάνω. Και έτσι έφυγα από το Εθνικό για να πάω στο θέατρο Τέχνης. Εκεί βρήκα τον εαυτό μου και είπα αυτό μου ταιριάζει. Έτσι έμεινα.
- Όταν λες βρήκες τον εαυτό σου τι εννοείς;
Το θεατρο Τέχνης καθόρισε πολύ τον τρόπο σκέψης μου και είμαι ευγνώμων που μου δόθηκε η ευκαιρία εκείνες τις εποχές να φοιτεύσω εκεί. Πολλές φορές μου κάνουν αυτή την ερώτηση και πάντα δίνω την ίδια απάντηση: Στο θέατρο Τέχνης έμαθα τι σημαίνει ήθος, πειθαρχία και ευσυνειδησία σ’αυτό το επάγγελμα. Αυτοί οι τρείς άξονες με συνοδεύουν μέχρι σήμερα. Και είναι πολύ σημαντικοί αν το ζητούμενο σου είναι θέατρο ουσίας. Είναι τρείς παραμέτροι που πρέπει να συνοδεύουν κάθε ηθοποιό.
- Συνοδεύουν κάθε ηθοποιό;
Θάπρεπε. Διότι αν ξεκινάς να γίνεις ηθοποιός για να παίξεις μεγάλους ρόλους και να γίνεις γνωστός ή βεντέτα τότε έχασες το παιγνίδι. Η υποκριτική είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο και ταπεινά πιστεύω πως ακόμα και αν υπήρχε τρόπος να ζήσουμε δέκα ζωές θα μπορούσαμε στο ελάχιστο να συλλάβουμε το νόημα της. Είναι κάτι σαν την έννοια του απείρου που δεν μπορεί να κατακτηθεί. Ερχόμαστε λοιπόν μαθητευόμενοι και φεύγουμε μαθητευόμενοι και αν δεν το κατανοήσουμε αυτό τότε χάσαμε το παιγνίδι. Αν δεν το κατανοήσουμε δεν υπηρετούμε ένα θέατρο ουσίας, αλλά είτε τις προσωπικές μας συμφεροντολογίες, είτε τις προσωπικές μας προβολές.
-Ο ηθοποιός δηλαδή δεν πρέπει ποτέ να πατάει σε καμία βεβαιότητα;
Βεβαιότητα ότι κάπου έφτασε; Ποτέ. Διαφορετικά χάθηκε. Δεν υπάρχει πλέον. Ο ηθοποιός δεν φτάνει ποτέ του. Τα εκφραστικά μέσα του και οι υποκριτικές που μπορεί να χρησιμοποιήσει είναι τεραστίων διαστάσεων.
-Δύσκολο όσο και η ψυχανάλυση μου ακούγεται.
Και βάλε. Ξερεις πότε ένας ηθοποιός είναι ευτυχισμένος; Ή να στο θέσω διαφορετικά. Ξέρεις πότε υπήρξα ευτυχισμένος υποκριτικά σαν ηθοποιός;
- Πότε;
Τις ελάχιστες εκείνες στιγμές που ένιωσα ότι υπέρβηκα τον εαυτό μου. Ήταν ελάχιστες. Και έχω παίξει στην καριέρα μου πάρα πολλούς ρόλους και πρωταγωνιστικούς μάλιστα. Το να υπερβεί ένας ηθοποιός τα εκφραστικά του μέσα είναι η μεγαλύτερη ευτυχία που μπορεί να έχει η οποία είναι δυστυχώς σε πολύ λίγες στιγμές.
- Τι συνηγόρησε εκείνες τις ελάχιστες στιγμές για να το πετύχεις;
Είναι πολλοί οι καθοριστικοί παράγοντες. Γιατί το θέατρο είναι μια συλλογική δουλειά. Είναι μια τέχνη με δεκάδες τέχνες μέσα της. Και ο ηθοποιός πρέπει να έχει την εξυπνάδα να προσπαθεί να φτάσει ένα συγκεκριμένο ρόλο όχι χρησιμοποιώντας εκφραστικά μέσα της ευκολίας του. Πρέπει να προβληματίζεται και να δουλεύει κόντρα στην ευκολία του.
- Αυτό το παίδεμα υποθέτω για να αποτελεί ζητούμενο σου πρέπει να το επιζητάς.
Βέβαια. Οι στόχοι μας πρέπει νάναι πάντα ψηλοί. Δεν είναι εύκολο να παίξεις με τα ίδια σου τα συναισθήματα, με τα ίδια σου τα εκφραστικά μέσα και να τους λες κάθε φορά θέλω να σας ξεπεράσω. Είναι λες και ξεπερνάς τον ίδιο σου τον εαυτό. Αλλά όταν το πετύχεις είναι μια στιγμή εκπληκτική. Νιώθεις λες και πετάς.
- Με τι άλλο που έζησες μπορείς να συγκρίνεις αυτή την στιγμή της υποκριτικής απογείωσης;
Μόνο με τα όνειρα που έβλεπα παιδί, γύρω στα 13-14, όπου ένιωθα ότι πετούσα. Μετά σταμάτησαν εκείνα τα όνειρα.
- Σταματούν αυτά τα όνειρα ποτέ;
Ναι. Δυστυχώς σταματούν.
- Η τέχνη σου έμαθε λοιπόν να κοιτάς την ζωή σου από άλλη οπτική γωνία;
Δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να δω την ζωή μου. Και το εννοώ.
- Πώς το εννοείς;
Πάντα έβλεπα το θέατρο. Η ζωή μου απλώς συνέβαινε παράλληλα. Δεν την καθοδηγούσα. Ούτε και με καθοδηγούσε. Το θέατρο ήταν εκείνο που με καθοδηγούσε. Δεν σκέφτηκα ποτέ αν αυτό που κάνω στην ζωή μου είναι καλό ή αν θέλω να κάνω κάτι άλλο. Πάντα το μεγάλο κομμάτι της ζωής μου ήταν το θέατρο.
- Ναι αλλά υποθέτω ότι το θέατρο ήταν εκείνο που σου καλλιέργησε τις ευαισθησίες και σου υπέδειξε ένα άλλο βλέμμα απέναντι σε ό,τι σου έφερνε η ζωή.
Ναι βέβαια. Από αυτή την άποψη θα έλεγα ότι το θέατρο με ίσιωσε. Δεν έχω ιδέα τι θα ήμουν σήμερα αν δεν ήταν το θέατρο.
-Δεν ψωνίστηκες ποτέ σ’αυτή την δουλειά;
Εάν εννοείς το ψώνιο και την φιλοδοξία του να γίνω κάποιος στο θέατρο, ναι, πέρασα από αυτή την διαδικασία. Αλλά δεν με απασχόλησε έντονα. Ερχόμενος στην Κύπρο το μόνο πράγμα που με απασχολούσε τότε ήταν καθαρά οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζα.
- Γιατί γύρισες Κύπρο μετά από τόσα χρόνια στο θέατρο Τέχνης;
Για λόγους οικονομικούς. Όταν μου προσφέρθηκε εδώ΄μια θέση στο ΘΟΚ εμένα τότε μου φανήκαν αστρονομικά τα ποσά. Ήμουν σε ένα θέατρο Τέχνης όπου τότε έπαιρνα 9000 δρχ το μήνα και δεν δικαιούμουν να δουλέψω ούτε στο ραδιόφωνο ούτε στην τηλεόραση. Περάσαμε δύσκολα χρόνια. Δεν μπορείς να διανοηθείς τι δουλειές έκανα τότε για να βγάζω το μήνα. Πουλούσα βιβλία, έπλενα αυτοκίνητα, δούλεψα σε βενζινάδικο, έπλενα πιάτα σε ταβέρνες, πουλούσα γραφομηχανές. Δεν γινόταν διαφορετικά. Ήταν αδύνατο. Γι’αυτό γύρισα πίσω.
- Το μετάνιωσες;
Κάποιες φορές ναι το μετάνιωσα.
- Το κουβαλάς δηλαδή σαν παράπονο
Ναι το κουβαλώ σαν παράπονο. Γιατί το θεατρο στην Κύπρο δεν έτυχε της θέσης που έπρεπε να τύχει.
- Και γιατί δεν έτυχε της θέσης που έπρεπε να τύχει;
Είναι πολλοί οι λόγοι. Την εποχή εκείνη, το 81, συνηθισμένος με το κλίμα που επικρατούσε στο Τέχνης, ερχόμενος στην Κυπρο μου φαίνονταν πολλά πράγματα που συνέβαιναν παράλογα και παράξενα.
- Δώσε μου ένα παράδειγμα
Ότι πχ έβλεπα δημοσιεύματα στα οποία αναφερόταν γιατί να προσληφθεί ο κύριος τάδε και όχι ο άλλος. Για μένα ήταν εξωφρενικό. Ήταν μια περίεργη ζουγκλα που δεν μπορούσα να ψυχολογήσω. Μέχρι που στα 27-28 χρόνια που είμαι εδώ, αντιλήφθηκα πια πλήρως ότι το θέατρο δεν έτυχε του σεβασμού που έπρεπε να τύχει.
- Και πώς εσύ που ήσουν της αμφισβήτησης μπόρεσες και χώρεσες σε τέτοια διαπίστωση;
Χώρεσα.
- Τόσο απλά;
Προσαρμόζομαι πολύ εύκολα. Χωρίς να σημαίνει όμως ότι προσαρμόζομαι αποδεχόμενος. Ό,τι δεν αποδέχομαι υπάρχει σε μια γωνιά μέσα μου, με πικραίνει, με στεναχωρεί, με λυπεί μέχρι να μου δοθεί η ευκαιρία να το βγάλω προς τα έξω
- Και αυτό να πιστέψω ότι δεν έχει κάποιο προσωπικό κόστος;
Έχει, βέβαια έχει.
- Το οποίο πώς το διαχειρίζεσαι;
Το ξεπερνάς αν έχεις αρχές. Παλιά έλεγα δεν θα πάψω να είμαι καλός ηθοποιός-αν είμαι καλός ηθοποιός- επειδή υπάρχουν γύρω μου κάποιοι άσχετοι. Αυτό είναι άλλοθι. Και αυτούς τους μηχανισμούς του άλλοθι δεν τους έχω αναπτύξει. Έχω προστατεύσει τον εαυτό μου από τέτοιους μηχανισμούς. Ναι δεν αποδέχομαι την ασχετοσύνη αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα ρίξω και γω νερό στο κρασί μου και θα κάνω σκόντο ή εκπτώσεις στ δικά μου δεδομένα. Ποτέ μου δεν έκανα κάτι τέτοιο. Και ίσως ένας σημαντικός λόγος που προφυλάχτηκα ήταν αυτός. Το να μην αναπτύξεις άλλοθι και δικαιολογίες στην δουλειά σου και ιδιαίτερα στο θέατρο είναι μεγάλη υπόθεση.
- Πράγμα τα οποίο παρατηράς να συμβαίνει γύρω σου σήμερα;
Δυστυχώς ναι. Έχουν αναπτυχθεί πολλά άλλοθι στην Κύπρο σε σχέση με το θέατρο.
- Γιατί λες να συμβαίνει αυτό;
Είναι θέμα αυτοάμυνας. Η οποία ωστόσο δεν οδηγεί πουθενά. Ακούω πχ να λένε για την περίφημη αλλαγή των ωραρίων μας. Πολλοί μπορεί να με χαρακτηρίσουν αρτηριοσκληρωτικό αλλά εγώ πιστεύω στο παλιό ωράριο και καταψήφισα το νέο ωράριο. Με ενοχλεί όταν ακούω να λένε μα ο ηθοποιός πρέπει νάχει και κοινωνική ζωή δεν μπορεί να μην έχει ελεύθερο το απόγευμα του. Για μένα δεν υπάρχουν αυτά στο θέατρο. Είναι κόντρα στην φύση του. Όταν δουλεύαμε στο θέατρο Τέχνης και είχαμε σε ένα μήνα πρεμιέρα δεν θυμάμαι να πήγαμε σπίτι μας πριν τις 3-4 το πρωί.
- Ίσως όμως να χρειάζεται και μια τέτοια ατμόσφαιρα που να σου εμπνέει το πάθος και την διάθεση για να μείνεις μέχρι τις 3-4 το πρωί.
Οι ίδιοι οι ανθρώποι δημιουργούν την ατμόσφαιρα. Η ατμόσφαιρα δεν είναι κάτι ξέχωρο από μας. Όπως ούτε και ο ΘΟΚ είναι κάτι ξέχωρο από μας. Πολλές φορές μιλούμε για το ΘΟΚ λες και είναι κάτι άυλο, κάτι έξω από μας. Εμείς είμαστε ο ΘΟΚ. Οσοι κι’αν είμαστε, εκείνοι που είμαστε.
- Όσα χρόνια κάνω αυτή την δουλειά, τόσα ακούω συνέχεια προβλήματα σχετικά με το ΘΟΚ. Σου ομολογώ πως ποτέ δεν έχω καταλάβει γιατί δεν διορθώνεται ό,τι θεωρείται στραβό.
Υπάρχει μια μουρμούρα, μια μεμψιμοιρία και μια εσωστρέφεια που δυστυχώς είναι μεγάλοι εχθροί, όχι μόνο για το ΘΟΚ αλλά γενικά για το θέατρο.
-Γιατί συμβαίνει αυτό;
Παίζει ρόλο ότι είμαστε μικρός χώρος. Ίσως φταίει η αίσθηση, υποσυνείδητη ή συνειδητή, ενός καλλιτέχνη ότι το εκτόπισμα της δουλειάς του θα έχει αυτή την συγκεκριμένα μικρή εμβέλεια. Ωστόσο δεν πρέπει να μετράμε με πόντους την εμβέλεια της δουλειάς μας. Η ίδια η φύση του θεάτρου άλλο πράγμα επιζητά. Δεν ξέρω τι να σου πω…Γιατί η αλήθεια είναι πως πολλά περίεργα φαινόμενα έχουν συμβεί και εξακολουθούν να συμβαίνουν στην Κύπρο γύρω από το θέατρο.
- Τι θάπρεπε να γίνει κατά την γνώμη σου λοιπόν;
Να αφήσουμε το θέατρο ήσυχο. Και μείς και όλοι. Και όχι με ψύλλου πήδημα να πηγαίνουμε στην βουλή ή να βγαίνουμε στις εφημερίδες. Δεν μιλώ μόνο για τώρα. Αναφέρομαι από την δεκαετία του 80 μέχρι σήμερα. Δεν μπορώ να καταλάβω αυτές τις νοοτροπίες. Νιώθεις αδικημένος; Υπάρχουν άλλοι τρόποι να διεκδικήσεις το δίκαιο σου. Άκουσες ποτέ στον ελλαδικό χώρο να πάει το Εθνικό θέατρο στην βουλή να λογοδοτήσει γιατί προσλήφθηκε ο τάδε ή γιατί έπιασε τόσα λεφτά το τάδε θέατρο και όχι πιο πολλά; Είναι περίεργα αυτά τα φαινόμενα.
-Ναι αλλά ας μην διαγράφουμε το γεγονός ότι παίζουν κάποιο ρόλο και τα κόμματα εδώ σε ότι αφορά τον οργανισμό.
Εγώ προσωπικά ουδέποτε ανακατεύτηκα με αυτά τα πράγματα. Και ουδέποτε διεκδίκησα μια θέση ως ηθοποιός. Ποτέ των ποτών. Ποτέ των ποτών δεν σήκωσα τηλέφωνο σε οποιοδήποτε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου για να του πω ότι θέλω να προσληφθώ. Ποτέ! Ούτε ότι θέλω να παίξω τον τάδε ρόλο. Ποτέ! Δυστυχώς όμως υπάρχουν συνάδελφοι που το κάνουν. Με κεφαλαία να γράψεις το δυστυχώς. Και εκεί αρχίζει και παίζεται ένα παιγνίδι υποτιθέμενης και δήθεν εξουσίας.
- Εσύ δεν αισθάνθηκες ποτέ ότι εναπόκεισαι στην κρίση ανθρώπων που δεν έχουν τόση σχέση με τον πολιτισμό και το θέατρο όση θάθελες;
Ακόμη κι αν συνέβηκε αυτό το πράγμα δεν θα πάψω να είμαι ηθοποιός. Δεν θα πάψω να δουλεύω με τον ίδιο τρόπο που δούλευα πάντα Είναι αυτά τα άλλοθι που λέγαμε πριν. Δηλαδή επειδή μπορεί να πιστεύει κάποιος ότι μια δεδομένη στιγμή διοικείται από ανθρώπους που δεν έχουν σχέση με το θέατρο, λέει δεν βαριέσαι δεν πρέπει να έχω και γω σχέση με το θεάτρο; Το θέατρο δεν είναι οι διοικητικές αρχές και τα κέντρα εξουσίας που το κάνουν. Το θέατρο το κάνει ο απλός ηθοποιός. Με την πίστη του, το ήθος του και την πειθαρχία του σε κείνο που υπηρετεί.
- Εσύ δεν ένιωσες ποτέ αδικημένος;
Ναι υπήρξαν στιγμές που νιώσαμε αδικημένοι. Εξαρτάται με ποιο τρόπο όμως διεκδικείς το δίκαιο σου.
- Και ποιός πιστεύεις ότι είναι ο τρόπος;
Εξαρτάται από την περίπτωση. Αν πχ ένα διοικητικό συμβούλιο μέσα στην πολύχρονη πορεία μου έκρινε κάποια στιγμή ότι ο Κυριαζής δεν πρέπει να είναι τον επόμενο χρόνο στο ΘΟΚ, τότε θα πάρω τα μπογαλάκια μου και θα φύγω. Θα κάνω επανάσταση γιατί δεν με προσέλαβε ένα διοικητικό συμβούλιο; Γιατί; Υπάρχει λόγος;
- Δεν υπάρχει λόγος;
Κανένας απολύτως. Αν πιστεύω στον εαυτό μου, στην προσφορά μου και στην δουλειά μου στο θέατρο θα πάω παρακάτω. Και αν δεν βρω στην Κύπρο θα ξενιτευτώ, θα φύγω. Δεν είναι νοοτροπίες αυτές. Είναι εύκολες νοοτροπίες που κάνουν ζημιά πρώτα στο θέατρο που τάχθηκες να υπηρετείς. Γι’αυτό σου είπα ότι το θέατρο δεν τυγχαίνει του σεβασμού που πρέπει. Γιατί το θέατρο δεν πρέπει να βάλλεται από κανένα και από πουθενά. Το θέατρο υπηρετεί πολιτισμό και τον πολιτισμό πρέπει να τον σεβόμαστε. Πριν ανοίξουμε το στόμα μας να μιλήσουμε ή πριν να προβούμε στην οποιαδήποτε κίνηση πρέπει να το σκεφτόμαστε τρεις φορές. Αυτός ο οργανισμός κατά την ταπεινή μου άποψη, έχει μεγαλουργήσει από το 71 μέχρι σήμερα. Είναι σπάνιο να βρεις σε ένα σχήμα τόσους καλούς ηθοποιούς μαζεμένους. Με τα καλά και τα κακά του λοιπόν αυτός ο οργανισμός έχει κάνει πολύ σημαντικά βήματα. Έκανε εκπληκτικές παραστάσεις. Και είμαι αυστηρός κριτής σημείωτεον. Πρώτα από όλα με τον εαυτό μου. Δεν είμαι από κείνους που χαιδολογούν Αλλά δεν μπορώ και να παραδεχτώ ότι έγιναν σε αυτή την 30χρονη πορεία εκπληκτικές παραστάσεις.
- Δεν είναι λοιπόν ακόμα ένας λόγος που δεν θαπρεπε να υπάρχουν αγκυλώσεις στο ΘΟΚ, ώστε να μπορεί να ανοίξει ακόμη περισσότερο τα φτερά του δεδομένου του δυναμικού που διαθέτει;
Συμφωνώ. Δυστυχώς όμως υπάρχουν αγκυλώσεις. Εργασιακές, διοικητικές, πολλών ειδών. Και δεν ξέρω με ποιο τρόπο θα ξεπεραστούν αλλά πρέπει να ξεπεραστούν. Το θέατρο αλλάζει αλλά δυστυχώς δεν αλλάζουν παράλληλα και οι αγκυλώσεις του. Ναι πρέπει να ανοίξει επιτέλους τα φτερά του, αλλά για να το κάνει δεν πρέπει να έχει αυτού του είδους τις αγκυλώσεις. Εγώ πχ διαφωνώ ότι το διοικητικό συμβούλιο πρέπει να έχει θέση και άποψη επί καλλιτεχνικών θεμάτων. Δεν θέλω να προσβαλω κανένα αλλά δεν πρέπει να έχει θέση. Τα καλλιτεχνικά θέματα αφορούν τον διευθυντή και την καλλιτεχνική επιτροπή. Οτιδήποτε πέρα από αυτό νομίζω ότι έχει συμβεί από κεκτημένη ταχύτητα.
- Εσύ αναλαμβάνοντας αυτή την θεση προσδοκείς ότι θα καταφέρεις να αλλάξεις κάτι;
Μα γι’αυτό το λόγο αιτήθηκα να πάρω την θέση αυτή. Έχω γίνει κουραστικός να λέω συνέχεια ότι δεν είχα να κερδίσω απολύτως τίποτα. Εάν αιτήθηκα να διοριστώ διευθυντής του Οργανισμού είναι γιατί ακριβώς αγαπούσα, αγαπώ και θα συνεχίσω να αγαπώ αυτό τον οργανισμό. Και θα έιμαι πολύ ευτυχισμένος αν φεύγοντας από δω, εγώ προσωπικά με την αυστηρή κριτική που έχω, πω ότι πρόσθεσα έστω και το ελάχιστο.
- Σε ποιό τομέα;
Σε όλους και κυρίως της οργάνωσης. Ένα θέατρο πρέπει να δουλεύει σαν ένα καλοκουρδισμένο ρολόι. Αν καταφέρω λοιπόν και κουρδίσω το ρολόι σε κάποιο βαθμό που θα κρίνω ότι είναι ικανοποιητικός θα πω ότι ναι πρόσθεσα κάτι. Υπάρχουν πολλά που πρέπει να διορθωθούν. Και όχι μόνο σε σχέση με την οργάνωση αλλά και σε σχέση με τα παραστασιακά μας αποτελέσματα. Πρέπει να στοχεύσουμε ακόμη πιο ψηλά. Και μπορούμε. Πρέπει να κάνουμε μια αυτοκριτική ο καθένας μας, να δούμε πού πετύχαμε, πού αποτύχαμε και πού στοχεύουμε.
- Μήπως για να γίνει αυτό είναι πιο σημαντικό να λειτουργήσεις και σαν πηγή έμπνευσης εσύ ο ίδιος προσωπικά;
Προσπαθώ. Δεν ξέρω κατά πόσο το πετυχαίνω. Νομίζω ότι δεν το πετυχαίνω.
- Γιατί λες να μην το πετυχαίνεις;
Οι εποχές που είχαμε μεγάλους εμπνευστές στο θέατρο έχουν περάσει. Ο ίδιος ο δημιουργός πρέπει νάναι και εμπνευστής του εαυτού του. Αλλιώς δύσκολα μπορεί να τον εμπνεύσει κάποιος άλλος ιδιαίτερα σε χώρους όπως τους δικούς μας, όπου το αίσθημα της εύκολης απορριψης είναι πολύ έντονο. Εύκολα απορρίπτουμε, εύκολα διαγράφουμε. Απερίσκεπτα. Επιπόλαια. Χωρίς ουσιαστικό προβληματισμό. Έχουμε μια καταπληκτική ευκολία σαν κυπριακός λαός στην απόρριψη.
- Εσύ πως ανανεώνεσαι πια καλλιτεχνικά; Δεν ανησυχείς μήπως σε φθείρουν σαν καλλιτέχνη τα διοικητικά καθήκοντα;
Καταρχήν να σου πω ότι διαφωνώ με την απόφαση που λήφθηκε ότι ένας διευθυντής εφόσον είναι καλλιτέχνης, που κατά την γνώμη μου πρέπει νάναι καλλιτεχνης, δεν μπορεί ούτε να παίζει, ούτε να σκηνοθετεί, ούτε να γράφει μουσική, ούτε να σκηνογραφεί. Είναι παράλογο. Δεν μπορείς να στερείς από ένα καλλιτέχνη τον τρόπο έκφρασης του. Είναι σαν να του λες να μην λειτουργήσει την μηχανή του για μια πενταετία. Είναι κι’αυτό από τα παράξενα φαινόμενα που συμβαίνουν σ’αυτό το τόπο.
- Και πως κρατάς την μηχανή σου αναμμένη;
Με το να βλεπω συνέχεια, με την πρώτη ευκαιρία, θεατρικές παραστάσεις στο εξωτερικο όπου πηγαίνω συχνά για συνέδρια Είναι πολύ σημαντικό και ευτυχώς έχω αυτή την ευκαιρία πράγμα που ως ηθοποιός δεν την είχα. Μπορώ να βλέπω νέους τρόπους σκέψεις, νέες σχολές στο θέατρο.
- Σε ενοχλεί που ο πολιτισμός στην Κύπρο είναι τόσα χρόνια σε δεύτερη μοίρα;
Με ενοχλεί κυρίως το ότι ο πολιτισμός στην Κύπρο δεν αποτελεί μια εσωτερική ανάγκη. Θυμούμαι την δεκαετία του 70 όταν είμαστε φοιτητές ήταν ανάγκη να διαβάσουμε ποίηση ή να δούμε μια καλή ταινία ή μια θεατρική παράσταση. Σήμερα δεν είναι ανάγκη. Είναι απλά ακόμα μια έκφραση της κοινωνικής μας ζωής.
- Σε παρατηρούσα όλη την βδομάδα στην Επίδαυρο και πραγματικά έμεινα έκπληκτη με τα αποθέματα ενέργειας που διαθέτεις.
(γέλια). Ναι έχω πολλή ενέργεια σε ότι αφορά το θέατρο.
- Αυτό να υποθέσω σημαίνει ότι μέσα σου έχεις ακόμα πάθος για το θέατρο;
Πολύ πάθος. Το πάθος το είχα ανέκαθεν.
- Είναι παράξενο ωστόσο που δεν το εξωτερικεύες. Δύσκολα μπορεί κανείς να καταλάβει τι νιώθεις
Είναι αλήθεια πως είμαι κλειστός άνθρωπος. Και ολιγομίλητος. Δεν εξωτερικεύω εύκολα εκέινο που αισθάνομαι.
- Από την άλλη ενώ είσαι κλειστός την ίδια ώρα μπορεί κανείς να φανταστεί ότι έχεις ζήσει μια έντονη σε εμπειρίες ζωή. Αντιφατικά μου φαίνονται όλα αυτά.
Ναι ευτυχώς έζησα την ζωή μου και την ζω με έντονες εμπειρίες. Δεν θα μπορούσα αλλιώς. Νομίζω ότι μπορεί τελικά να εκτονώνομαι τόσο πολύ στο θέατρο, ώστε στην προσωπική μου ζωή να είμαι πιο κλειστός. Αλλά είμαι έντιμος. Πιστεύω πως η εντιμότητα μου και την ίδια την μάνα μου θα μπορούσε να την καταδικάσει
